Leeftijdsgerelateerde depressie: Waarom slikken steeds meer ouderen antidepressiva?

Veröffentlicht am: Maart 04, 2024
Dr. med. Wolfgang Bachmann
Dr. med. Wolfgang Bachmann

Huisarts

Vandaag de dag slikken twee keer zoveel ouderen antidepressiva als 20 jaar geleden. Dit artikel legt de oorzaken en bijwerkingen van deze trend uit. 

HET ARTIKEL IN EEN OOGOPSLAG

  • In de afgelopen twee decennia is het aantal antidepressiva dat aan ouderen wordt voorgeschreven sterk toegenomen, hoewel het aantal gevallen van depressie niet in dezelfde mate is gestegen.
  • In een eerste onderzoek gebruikte 4,2 procent van de volwassenen antidepressiva. Dit cijfer steeg naar 10,7 procent in een vervolgonderzoek.
  • Het percentage ouderen met een depressie dat in een verzorgingstehuis woont, bleef ongewijzigd. Het gebruik van antidepressiva steeg echter van 7,4 naar 29,2 procent.
  • De meeste antidepressiva werden niet voorgeschreven vanwege de diagnose depressie.
  • Antidepressiva zijn vaak niet effectief bij de behandeling van depressies en vormen een risico voor oudere mensen. Ze verhogen het risico op vallen, osteoporose en botbreuken.

Depressie komt vaak voor bij senioren. Ongeveer twee procent van de 55-jarigen lijdt eraan. Naarmate de leeftijd toeneemt, hebben steeds meer mensen last van de ziekte. Bovendien kampt tussen de tien en vijftien procent van de mensen in deze leeftijdsgroep met depressieve symptomen, ook al wordt bij hen geen ernstige depressie vastgesteld.

Bovendien is het aantal antidepressiva dat aan ouderen wordt voorgeschreven de afgelopen twee decennia sterk toegenomen, maar zonder een vergelijkbare toename van het aantal gevallen van depressie. Dit zijn de bevindingen van een onderzoek gepubliceerd in "The British Journal of Psychiatry".

De resultaten suggereren dat oudere mensen mogelijk teveel antidepressiva voorgeschreven krijgen, wat ernstige gevolgen kan hebben voor hun gezondheid. De onderzoekers gingen echter niet zo ver om te concluderen "dat oudere patiënten eigenlijk onnodig antidepressiva voorgeschreven krijgen".

Waarom is het gebruik van antidepressiva bij ouderen meer dan verdubbeld?

Onderzoekers analyseerden gegevens van twee Engelse cohortstudies waarbij 15.397 mensen betrokken waren om te bepalen of de incidentie van depressie en het gebruik van antidepressiva tussen 1990 en 2011 veranderde bij mensen van 65 jaar en ouder. De onderzoeken werden uitgevoerd van 1991 tot 1993 en van 2008 tot 2011.

In het eerste onderzoek gebruikte 4,2 procent van de volwassenen antidepressiva. Dit cijfer steeg naar 10,7 procent in het vervolgonderzoek. Gedurende deze periode daalde het aantal gevallen van depressie licht van 7,9 naar 6,8 procent. Het is interessant om op te merken dat het percentage senioren met een depressie die in verzorgingstehuizen wonen onveranderd bleef, maar het gebruik van antidepressiva steeg van 7,4 naar 29,2 procent.

Er zijn verschillende verklaringen voor het feit dat het voorschrijven van antidepressiva zo sterk is gestegen zonder een vergelijkbare toename van depressie. Deze verklaringen waren onder andere overdiagnose of het voorschrijven van antidepressiva voor andere aandoeningen dan depressie. De resultaten toonden aan dat de meeste antidepressiva niet werden voorgeschreven voor een gediagnosticeerde depressie.

Hoofdauteur van het onderzoek Antony Arthur, Ph.D. van de Universiteit van East Anglia in Norwich in het Verenigd Koninkrijk, vertelde aan Medscape: "Soms worden antidepressiva gegeven om een milde depressie te behandelen, wat buiten onze definitie van depressie valt. Er is veel bewijs voor de effectiviteit van antidepressiva voor mensen met een matige of ernstige depressie. Antidepressiva worden ook gebruikt om andere aandoeningen te behandelen, zoals neuropathische pijn en slaapstoornissen."

Hij voegde eraan toe dat mogelijkheden om te stoppen met antidepressiva niet over het hoofd gezien moeten worden. "Ongeacht de reden waarom antidepressiva worden voorgeschreven, heeft toegenomen gebruik niet geleid tot een afname van depressie in de leeftijdsgroep 65+. We weten nog steeds heel weinig over de oorzaken van depressie bij ouderen, factoren die bijdragen aan het in stand houden ervan en manieren om ermee om te gaan. Deze vragen verdienen meer aandacht."

Een andere studie werd in 2017 gepubliceerd in het tijdschrift "World Psychiatry". Onderzoekers analyseerden gegevens uit Australië, Canada, Engeland en de VS van 1990 tot 2015 en concludeerden ook dat "de incidentie van stemmings- en angststoornissen en gerelateerde symptomen niet is afgenomen, ondanks een aanzienlijke uitbreiding van het behandelaanbod en, in het bijzonder, het toegenomen gebruik van antidepressiva."

Bestel nu GABA!

Talrijke bijwerkingen van antidepressiva bij senioren

Depressie is een ernstige psychische aandoening die gepaard gaat met veel negatieve gevolgen voor senioren. Naast het toegenomen persoonlijke leed dat de getroffenen ervaren, wordt vermoed dat depressie het risico op cognitieve achteruitgang, dementie, slechte prestaties bij medische tests, zelfmoord en vroegtijdig overlijden verhoogt.

De richtlijnen van de American Psychiatric Association suggereren dat een optimale behandeling voor depressie antidepressiva zou moeten omvatten naast psychotherapie. De meeste mensen in deze leeftijdsgroep die behandeld worden voor depressie (velen gaan zonder) krijgen echter alleen antidepressiva. Er zijn een aantal risico's verbonden aan het gebruik van deze medicijnen.

Het risico op het ontwikkelen van diabetes type 2 neemt bijvoorbeeld toe. Dit geldt zelfs wanneer de gegevens worden gecorrigeerd voor andere risicofactoren zoals de body mass index (BMI). Het gebruik van antidepressiva werd ook in verband gebracht met een verdikking van de slagaders, wat het risico op hartaandoeningen en beroertes zou kunnen verhogen.

De medicijnen worden ook in verband gebracht met dementie. De onderzoekers ontdekten dat "behandeling met SSRI's, MAO-remmers, heterocyclische en andere antidepressiva in verband wordt gebracht met een verhoogd risico op dementie". Het risico neemt ook toe met toenemende dosering.

De medicijnen ontnemen het lichaam ook verschillende voedingsstoffen. Tricyclische antidepressiva ontnemen het lichaam bijvoorbeeld co-enzym Q10 en vitamine B12, die nodig zijn om de mitochondriën goed te laten functioneren. SSRI's kunnen het lichaam calcium, foliumzuur en andere belangrijke voedingsstoffen ontnemen. Bepaalde risico's gelden alleen voor oudere volwassenen en doen zich niet noodzakelijk voor bij jongere volwassenen.

Volgens een onderzoek dat gepubliceerd is in het tijdschrift "Expert Review of Neurotherapeutics", "bestaat er vooral bezorgdheid dat antidepressiva het risico op vallen, osteoporose en fracturen verhogen... Antidepressiva worden geassocieerd met bijwerkingen en risico's, waarvan sommige direct kunnen worden waargenomen, terwijl andere pas na langere tijd duidelijk worden."

Uit een onderzoek uit 2015 onder perimenopauzale vrouwen bleek bijvoorbeeld dat het aantal botbreuken met 76 procent toenam in het eerste jaar dat ze selectieve serotonineheropnameremmers (SSRI's) gebruikten, vergeleken met vrouwen die werden behandeld met H2-antagonisten of protonpompremmers (medicijnen tegen spijsverteringsstoornissen). Na twee jaar behandeling was het percentage fracturen 73 procent hoger.

Daarnaast nam 39 procent van de 65-plussers tussen 1988 en 2010 minstens vijf voorgeschreven medicijnen per dag. Voor 2019 gaan de onderzoekers ervan uit dat 43 procent zelfs acht of meer medicijnen gebruikt, waarbij 24 procent van de senioren tot tien medicijnen per dag gebruikt. Dit kan leiden tot talloze contra-indicaties die nieuwe risico's met zich meebrengen. In 2015, toen de eerste studie werd gepubliceerd, waren de wetenschappers ervan overtuigd dat de toename ten minste gedeeltelijk werd veroorzaakt door het toenemende gebruik van antidepressiva.

Antidepressiva zijn vaak niet effectief

Onderzoeken hebben herhaaldelijk aangetoond dat antidepressiva niet beter werken dan placebo bij milde tot matige depressies. Dit betekent dat oudere mensen serieuze risico's nemen en weinig kans hebben dat de medicijnen enig voordeel opleveren.

In een ander onderzoek dat het overmatig voorschrijven van antidepressiva bij oudere volwassenen documenteerde, ontdekten onderzoekers dat ze vaak werden voorgeschreven zonder dat er sprake was van een depressieve stoornis (MDD), ook al zijn ze daar niet voor bedoeld en werken ze daarom niet. De onderzoekers concludeerden:

"Artsen, therapeuten en het grote publiek zien depressie steeds meer als een medisch probleem dat behandeld moet worden. Iedereen zou zich echter moeten realiseren dat antidepressiva niet heilzaam zijn voor depressieve symptomen die niet voldoen aan de criteria voor MDD, maar de potentiële bijwerkingen en kosten blijven - ongeacht of er daadwerkelijk sprake is van MDD."

Zelfs bij patiënten met een ernstige depressie werd het verschil in effectiviteit tussen antidepressiva en placebo omschreven als "relatief klein". Irving Kirsch, Associate Director for Placebo Studies aan de Harvard Medical School, voerde verschillende meta-analyses uit waarin het gebruik van antidepressiva werd vergeleken met placebo. Hij kwam tot de conclusie dat er praktisch geen verschil was in hun effectiviteit.

Kirsch rapporteerde: "Het verschil is zo klein dat het klinisch niet relevant is." In een artikel uit 2014 schreef hij:

"Het effect van antidepressiva is gebaseerd op het feit dat ze verondersteld worden een chemische onbalans in de hersenen op te heffen, die met name veroorzaakt wordt door een gebrek aan serotonine. In feite wordt hun veronderstelde effectiviteit gezien als primair bewijs ten gunste van de chemische onevenwichtigheidstheorie.

Analyses van gepubliceerde gegevens en ongepubliceerde informatie, die farmaceutische bedrijven graag verborgen houden, tonen echter aan dat de meeste (zo niet alle) voordelen van deze medicijnen te danken zijn aan het placebo-effect.

.... Zelfs het kleine statistische verschil dat bestaat tussen antidepressiva en placebo zou een versterkt placebo-effect kunnen zijn, omdat de meeste patiënten en artsen zichzelf met succes verblinden in klinische onderzoeken.... In plaats van depressie te genezen, kunnen populaire antidepressiva een soort biologische kwetsbaarheid creëren waardoor deze mensen een grotere kans hebben om in de toekomst een depressie te ontwikkelen...".

➤Koop nu probiotica!

Senioren kunnen depressie verlichten met lichaamsbeweging

Depressie is altijd een ernstige ziekte die absoluut een effectieve behandeling vereist. Veel senioren vestigen hun hoop op het verbeteren van hun stemming en het verlichten van hun depressie op medicatie, wat gewoon niet werkt. Het is belangrijk om te beseffen dat er andere behandelingsmogelijkheden bestaan. Lichaamsbeweging is er daar één van.

Een 11 jaar durend onderzoek toonde aan dat proefpersonen die regelmatig één keer per week een uur in hun vrije tijd trainden, minder last hadden van depressies. Een meta-analyse van 33 onderzoeken met 1.877 proefpersonen toonde ook aan dat krachttraining leidde tot een significante vermindering van depressieve symptomen, ongeacht de gezondheidstoestand van de deelnemers, hun individuele trainingsvoortgang of de frequentie van de krachttrainingssessies.

Volgens Brett Gordon, hoofdauteur van het onderzoek en promovendus aan het Department of Sport and Exercise Science van de Universiteit van Limerick in Ierland, werden de grootste verbeteringen waargenomen bij mensen met symptomen van milde tot matige depressie - in tegenstelling tot mensen zonder depressie. Dit suggereert dat krachttraining het meest effectief kan zijn voor mensen met ernstiger depressieve symptomen.

De onderzoekers onderzochten ook de effecten van lichaamsbeweging, met name op senioren met een depressie. In een onderzoek onder senioren met een depressie ervoer 80 procent een significante vermindering van hun depressieve symptomen na tien weken krachttraining. Deze observatie bracht de onderzoekers tot de conclusie dat "progressieve weerstandstraining een effectief antidepressivum is voor senioren met een depressie, terwijl het de kracht, het moreel en de levenskwaliteit verbetert".

In een ander onderzoek - ook bij senioren met een depressie - werd bij degenen die gedurende acht weken drie dagen per week krachttraining met hoge intensiteit deden, een afname van 50 procent van hun depressieve symptomen geconstateerd. Afzonderlijke onderzoeken toonden aan dat krachttraining ook de depressieve symptomen verminderde bij senioren van Latijns-Amerikaanse afkomst. (Oefeningen op het gebied van uithoudingsvermogen, balans en flexibiliteit hadden ook een positief effect op de stemming).

Een ander voordeel van lichaamsbeweging ten opzichte van het slikken van antidepressiva is dat lichaamsbeweging meer gezondheidsvoordelen biedt, terwijl medicatie de gezondheid van mensen verder in gevaar brengt. In 2008 interviewden we Dr. James Gordon, een expert op het gebied van mind-body geneeskunde, die zich richt op het in harmonie brengen van lichaam en geest. Hij zei dat lichaamsbeweging minstens zo goed werkt als antidepressiva bij het genezen van depressie.

Zoek professionele hulp als je aan een depressie lijdt

Als je lijdt aan depressie of worstelt met depressieve symptomen, zoek dan hulp, bijvoorbeeld van een levensbegeleider, psychiater of andere alternatieve behandelaar. Neem je klachten niet voor lief, maar zet de eerste stappen op weg naar een beter leven. Je moet je er ook van bewust zijn dat antidepressiva risico's met zich meebrengen. Deze omvatten een verhoogd risico op het plegen van zelfmoord of gewelddaden. Deze medicijnen zijn zeker niet de enige beschikbare behandelmethode.

In veel gevallen kunnen beweging, slaap en dieetveranderingen wonderen doen, vooral in combinatie met voedings- en lichttherapie en energiepsychologische methoden zoals Emotional Freedom Techniques (EFT). Voedingssupplementen, waaronder magnesium, omega-3 en B-vitamines, samen met vitamine D, kunnen ook helpen om een optimale mentale gezondheid te herstellen.

Als je diep in een depressie vastzit, is het bijna onmogelijk om jezelf te overtuigen om positieve veranderingen in je levensstijl aan te brengen. Lijd alsjeblieft niet in het geheim. Zoek professionele hulp die je uit je crisismodus kan halen en in een mindset kan brengen die je in staat stelt om gezonde veranderingen door te voeren.

 

Bronnen (in het Engels):

Kok, R. M. & Reynolds, C.F. (2017, May). Management of Depression in Older Adults: A Review. JAMA, 317(20):2114-2122, doi: 10.1001/jama.2017.5706

Arthur, A., Savva, G. M., Barnes, L. E., Borjian-Boroojeny, A., Dening, T., Jagger, C. et al. (2020, January). Changing prevalence and treatment of depression among older people over two decades. The British Journal of Psychiatry : the Journal of Mental Science, 216(1):49-54, doi: 10.1192/bjp.2019.193

Taylor, W. D. (2015, September). Should Antidepressant Medications Be Used in the Elderly? Expert Review of Neurotherapeutics, 15(9): 961–963, doi: 10.1586/14737175.2015.1070671

Salvi, V., Grua, I., Cerveri, G., Mencacci, C. & Barone-Adesi, F. (2017, July). The risk of new-onset diabetes in antidepressant users - A systematic review and meta-analysis. PLoS One, 12(7):e0182088, doi: 10.1371/journal.pone.0182088

Pan, A., Sun, Q., Okereke, O. I., Rexrode, K. M., Rubin, R. R., Lucas, M. et al. (2012, January). Use of antidepressant medication and risk of type 2 diabetes: results from three cohorts of US adults.Dieabetologia, 55(1):63-72, doi: 10.1007/s00125-011-2268-4

Lee, C. W., Lin, C. L., Sung, F. C., Liang, J. A. & Kao, C. H. (2016, January). Antidepressant treatment and risk of dementia: a population-based, retrospective case-control study. The Journal of Clinical Psychiatry, 77(1):117-22; quiz 122, doi: 10.4088/JCP.14m09580

Sheu, Y. H., Lanteigne, A., Stürmer, T., Pate, V., Azrael, D. & Miller, M. (2015, December). SSRI use and risk of fractures among perimenopausal women without mental disorders. Injury Prevention: Journal of the International Society for Child and Adolescent Injury Prevention, 21(6):397-403, doi: 10.1136/injuryprev-2014-041483

Charlesworth, C. J., Smit, E., Lee, D. S., Alramadhan, F. & Odden, M. C. (2015, August). Polypharmacy Among Adults Aged 65 Years and Older in the United States: 1988-2010. The Journals of Gerontology. Series A, Biological Sciences and Medical Sciences, 70(8):989-95, doi: 10.1093/gerona/glv013

Fournier, J. C., DeRubeis, R. J., Hollon, S. D., Dimidjian, S., Amsterdam, J. D., Shelton, R. C. et al. (2010, January). Antidepressant drug effects and depression severity: a patient-level meta-analysis. JAMA, 303(1):47-53, doi: 10.1001/jama.2009.1943

Maust, D. T., Sirey, J. A. & Kales, H. C. (2017, May). Antidepressant Prescribing in Primary Care to Older Adults Without Major Depression. Psychiatric Services, 68(5):449-455, doi: 10.1176/appi.ps.201600197

Kirsch, I., Deacon, B. J., Huedo-Medina, T. B., Scoboria, A., Moore, T. J. & Johnson, B. T. (2008, February). Initial severity and antidepressant benefits: a meta-analysis of data submitted to the Food and Drug Administration. PLoS Medicine, 5(2):e45, doi: 10.1371/journal.pmed.0050045

Kirsch, I. (2014). Antidepressants and the Placebo Effect. Zeitschrift für Psychologie, 222(3): 128–134, doi: 10.1027/2151-2604/a000176

Harvey, S.B., Øverland, S., Hatch, S. L., Wessely, S., Mykletun & A., Hotopf, M. (2018, January). Exercise and the Prevention of Depression: Results of the HUNT Cohort Study. The American Journal of Psychiatry, 175(1):28-36, doi: 10.1176/appi.ajp.2017.16111223

Gordon, B. R., McDowell, C. P., Hallgren, M., Meyer, J. D., Lyons, M. & Herring, M. P. (2018, June). Association of Efficacy of Resistance Exercise Training With Depressive Symptoms: Meta-analysis and Meta-regression Analysis of Randomized Clinical Trials. JAMA Psychiatry, 75(6):566-576, doi: 10.1001/jamapsychiatry.2018.0572

Singh, N. A., Clements, K. M. & Fiatarone, M. A. (1997, January). A randomized controlled trial of progressive resistance training in depressed elders. The Journals of Gerontology. Series A, Biological Sciences and Medical Sciences, 52(1):M27-35, doi: 10.1093/gerona/52a.1.m27

Singh, N. A., Stavrinos, T. M., Scarbek, Y., Galambos, G., Liber, C. & Fiatarone Singh, M. A. (2005, June). A randomized controlled trial of high versus low intensity weight training versus general practitioner care for clinical depression in older adults. The Journals of Gerontology. Series A, Biological Sciences and Medical Sciences, 60(6):768-76, doi: 10.1093/gerona/60.6.768

Hernandez, R., Andrade, F. C. D., Piedra, L. M., Tabb, K. M., Xu, S. & Sarkisian, C. (2019, June). The impact of exercise on depressive symptoms in older Hispanic/Latino adults: results from the '¡Caminemos!' study. Aging & Mental Health, 23(6):680-685, doi: 10.1080/13607863.2018.1450833